Rustende wittiphaaien bij Roca Partida, foto door Guy Stevens
Mensen gaan graag lekker onderuit op de bank, maar haaien kunnen dat niet. De meeste openwaterhaaien moeten zelfs blijven zwemmen. Voor hen is dat zelfs gemakkelijker: op één plek blijven zou meer moeite kosten dan bewegen! Net als andere vissen onttrekken haaien zuurstof uit het zeewater terwijl dat door hun kieuwen stroomt.
En ze gaan zelfs sneller zwemmen wanneer ze meer zuurstof binnen willen krijgen. Dit mag raar klinken, maar het zou voor deze haaien effectiever kunnen zijn. In de loop van de evolutie verloren ze het vermogen water door hun kieuwen te pompen. Ze zijn afhankelijk van ‘ramventilatie’: terwijl de haai beweegt stroomt het water door de bek naar de kieuwen. Maar toch nemen deze dieren ook rust. Wanneer ze dat doen is voor wetenschappers lastig vast te stellen, ze kunnen er moeilijk achteraan zwemmen. Een experiment met een kleine doornhaai toonde aan, dat het zwemmen door de zenuwen in het ruggemerg wordt bestuurd, niet door de hersenen. Haaien zouden hun brein kunnen uitschakelen en toch al rustend toch blijven zwemmen.
Het speciale ‘ademgat’ achter het oog van een luipaardhaai / foto door Mark Strickland
In tegenstelling tot andere vissen zijn de kieuwspleten van haaien niet afgedekt, maar liggen in een rij achterop de kop. Bij veel soorten ligt daarachter ligt een aangepaste ‘spleet’, die de haai helpt bij het innemen van water tijdens het ademen (deze speciale spleten ontbreken bij de haaien met ‘ramventilatie’). De meeste haaien met dit kenmerk pompen tijdens rustperioden water over hun kieuwen om een voortdurend stroom zuurstofrijk water op gang te houden, en bijvoorbeeld wittiprifhaaien en verpleegstershaaien brengen veel tijd rustend op de bodem door.
Maar sommige pelagische haaien kunnen wel degelijk een pauze nemen, en gebruik maken van bepaalde omstandigheden, zoals het zuurstofgehalte en zoutgehalte van het water op bepaalde locaties. In de grotten van Isla Mujeres, in Mexico, zijn slapende rifhaaien te vinden. Wetenschappers ontdekten dat het zuurstofgehalte in het grotwater heel hoog is, bij een lager zoutgehalte. Door deze factoren kunnen rifhaaien er ademen zonder te bewegen.
‘Slapende’ Caribsche rifhaai in een grot bij Cancun / fotograaf onbekend
Wanneer ze in een net terechtkomen, werkt de ramventilatie van een pelagische haai niet meer. Ze kunnen erin verdrinken – en soms heeft zelfs transport naar een aquarium al een negatief effect.
Een openwaterhaai in een net zal verdrinken… / fotograaf onbekend
